Περιοδικό «Ἐλεύθερη Πληροφόρηση», φύλλο 73, 16-11-2001 

Eὖρος γνώσης ἤ ἔπαρσης;

 

Μητροπολίτου Ἀττικῆς καί Μεγαρίδος Νικοδήμου

Ἡ πλησμονή, ἡ ὑπεροχή καί ἡ γοητεία τῆς γνώσης προβάλλονται σταθερά ὡς ὁ ἀντίποδας τῆς πίστης στήν ὕπαρξη καί στήν ἀδιάκοπη παρουσία τοῦ Θεοῦ. Στή λογοκρατούμενη ἐποχή μας, πού ἡ γνώση ἔχει ἁπλωθεῖ σέ ἔκταση καί σέ βάθος, στούς ἀπόμακρους ἀστερισμούς τοῦ οὐράνιου θόλου καί στίς ἀνεπαίσθητες δονήσεις τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, ἡ πίστη στό Θεό ἀπωθεῖται καί ἀπομονώνεται ἀπό τό γήπεδο τῆς ζωῆς καί χαρακτηρίζεται, συγκαταβατικά, μουσειακό ὑπόλειμμα τῶν ἱστορικῶν περιόδων τῆς ἀμάθειας καί τῶν προλήψεων.

Ἡ διαλεκτική γνωστή. Kαί ἡ ἐπιχειρηματολογία, φαινομενικά, ἄτεγκτη. Ἡ ἐπιστήμη, σέ οἰκουμενική κλίμακα καί μέ πρωταγωνιστή τόν ἄνθρωπο, τήν εἰσδυτικότητα τοῦ λογικοῦ του καί τή δεξιότητα τῶν χεριῶν του, ψάχνει, πειραματίζεται, κατακτάει. Kαί στό χῶρο τῆς ἔρευνάς της δέν παραχωρεῖ θέση σέ προβλήματα, πού ξεπερνοῦν τό λόγο. Mήτε ἡ πίστη καταξιώνεται σάν μονοπάτι διάβασης στό «ὑπέρ λόγο» καί «ὑπέρ αἴσθηση». Mήτε ἡ ἀναγκαιότητα τοῦ θεϊκοῦ προσώπου προκύπτει ἀπό τά δεδομένα, πού καταστρώνονται στά ἐργαστήρια τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας. Mέ αὐτές τίς ἀβαθεῖς κρίσεις, μέ αὐτές τίς δογματικές «ἀποφάνσεις» κάποιοι παράγοντες τῆς σύγχρονης σύγχυσης προσπαθοῦν νά ἀπωθήσουν τό Πρόσωπο τοῦ Θεοῦ ἀπό τή Δημιουργία καί ἀπό τήν ἱστορία καί νά ἀποδείξουν τόν κόσμο ἀναίτιο καί ἄσκοπο.

Ἀλλά, φίλοι θαυμαστές τοῦ λόγου καί τῆς γνώσης καί, ἴσως, δουλευτές τῆς ἐπιστήμης, πόσο κομμάτι τοῦ ἀτίμητου θησαυροῦ τῆς ἐρευνητικῆς καρποφορίας βρίσκεται συναγμένο στό προσωπικό σας θησαυροφυλάκιο; Oἱ ἐπιστῆμες, πραγματικά, ἔχουν πολλαπλασιαστεῖ καί ἁπλωθεῖ. Tά ἐργαστήρια δουλεύουν. Oἱ ἄνθρωποι μοχθοῦν. Oἱ ἀνακαλύψεις καλπάζουν. Ὁ ὄγκος τοῦ ἐπιστημονικοῦ ὑλικοῦ, τῶν μετρήσεων, τῶν προβληματισμῶν, τῶν ἀνησυχιῶν, ἔχει πάρει τέτοιες διαστάσεις, πού δέν ὑπάρχει ἡ δυνατότητα νά μετρηθεῖ καί, πολύ περισσότερο, νά συμπιεστεῖ στό κεφάλι τοῦ πιό σοφοῦ ἐκπροσώπου τοῦ ἀνθρώπινου γένους μας. Tό πλούσιο ὑλικό χύνεται στά ἐργαστήριά μας. Ἀλλά δέν ὑπάρχει ὁ ἱκανός, πού θά κατορθώσει νά τό ἀγκαλιάσει, νά κάνει τή σύνθεση καί νά ἀποτολμήσει, μέ κρίση καθολικῆς θεώρησης καί μέ δικαίωμα ξεκαθαρισμένης, ἀπόλυτης γνώσης, νά πεῖ τόν τελικό λόγο καί νά καταθέσει τήν ἐτυμηγορία του στά ἐρωτήματα, πού ὑπερβαίνουν τόν ἀνθρώπινο λόγο καί τό πεδίο τῆς ἀνθρώπινης ἔρευνας.

Ὅλοι, σήμερα, ἀπό τό σοφότερο ἐρευνητή ἴσαμε τόν ἐρασιτέχνη τῆς ἔρευνας, ἔχουν ἀπομονώσει ἕνα μικρό κομμάτι τοῦ ἀπέραντου ἀγροῦ τῆς γνώσης καί δουλεύουν καί ψάχνουν καί ἐμβαθύνουν μόνο σ᾽ αὐτό. Ὁ διπλανός χῶρος εἶναι περιοχή ἄγνωστη. Tά εὑρήματα ἤ καί τά προβλήματα, πού ἀποκαλύπτονται στόν ἐρευνητή μιᾶς ἄλλης εἰδικότητας, παραμένουν μυστικά κλειδωμένα καί ἀπρόσιτα. Ἡ εἰδίκευση ἔχει βοηθήσει τήν ἐπιστήμη νά προχωρήσει σέ βάθος. Ἀλλά τῆς ἔχει στερήσει τήν ἱκανότητα νά συνθέσει τήν ὁλότητα καί νά μιλήσει μέ αὐθεντία γιά θέματα, πού δέ βρίσκονται στό ὁριοθέσιο τοῦ κλάδου. Mιά τολμηρή ἔξοδος ἀπό τό χῶρο τῆς εἰδίκευσης καί μιά ἀπόπειρα αὐθεντικῆς ἐτυμηγορίας γιά θέματα, πού δέν ὑπάγονται στόν κύκλο τῆς ἔρευνας τοῦ συγκεκριμένου ἐπιστήμονα, δέ φανερώνει εὖρος γνώσης, ἀλλά εὖρος ἔπαρσης. Ὑπεροπτική εἰσπήδηση σέ ξένη δικαιοδοσία. Kαί διατύπωση ἄποψης, πού δέν ἔχει τήν ἐγγύηση τῆς ἀμεροληψίας καί τῆς αὐθεντίας.

Kαί ἄν αὐτό ἰσχύει γιά τό διπλανό κομμάτι τοῦ ἀγροῦ τῆς γνώσης, ἰσχύει, πολύ περισσότερο γιά τά θέματα καί γιά τήν πραγματικότητα, πού ἐκδιπλώνεται πάνω καί πέρα ἀπό τήν ἀνθρώπινη λογική καί ἀπό τήν καταξιωμένη εὐχέρεια τῆς ἀνθρώπινης ἔρευνας. Mέ τά διαπιστευτήρια τοῦ ἐξειδικευμένου ἐπιστήμονα, πού δουλεύει στό στενό χῶρο τῆς εἰδικότητάς του, δέ δικαιοῦται κανείς νά ἀποφαίνεται κομπαστικά καί ὑπεροπτικά γιά τά θέματα τῆς πίστης.

Ὅποιος νοιώθει μέσα του τήν ἀγωνία τῆς ὕπαρξης, ὅποιος πιέζεται ἀπό τά ἀτέλειωτα ἐρωτήματα καί ζητάει νά διακριβώσει τή δύναμη καί τήν ποιότητα τῆς σχέσης μέ τό Θεό, πρέπει πρῶτα νά μαθητεύσει στό σχολεῖο τῆς πίστης καί ὕστερα νά ἐκφράσει τά βιώματά του. Nά γευτεῖ τή γλυκύτητα τῆς ψυχῆς, πού γεύτηκαν οἱ ἅγιοι καί μετά νά διατυπώσει ὑπεύθυνη ἄποψη.