Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ,

Στοχασμοί και προβληματισμοί

Ευρώπη και Ορθοδοξία

 

Μητροπολίτου Αττικής και Μεγαρίδος Νικοδήμου

Η Ορθοδοξία είναι μια αναπνοή ζωής στην ασφυκτική ατμόσφαιρα της κουρασμένης Ευρώπης; Είναι ένα μήνυμα ελπίδας, μια έξοδος στην ελευθερία, για κείνους, που πνίγονται μέσα στην φυλακή της τεχνολογίας και του καταναλωτισμού;

Το θέμα συζητείται ευρύτατα. Οι ιδεολογικές και πολιτικές ανακατατάξεις της δεκαετίας του ’80 και οι θρυαλλίδες του πολέμου, που πυροδοτήθηκαν στα Βαλκάνια, υποκίνησαν τον προβληματισμό και δρομολόγησαν τον διάλογο.

Πολλοί μίλησαν για την εμφάνιση στον ορίζοντα του Ορθοδόξου τόξου, που θα καλύψει τη Νότια και την ανατολική Ευρώπη. Η ενεργοποίηση της απωθημένης ταυτότητας θα κάνει να ατονήσουν ή και να σβήσουν οι ουλές των παλιών αντιπαραθέσεων, θα θερμάνει τη σχέση κοινωνίας και συνεργασίας ανάμεσα στους Ορθόδοξους λαούς. Και θ’ αποτελέσει δείγμα πνευματικής ισορροπίας και καταξίωσης της προσωπικότητας για τον υπόλοιπο ευρωπαϊκό πληθυσμό.

Άλλοι πάλι, τοποθετημένοι πεισματικά στην παράταξη της άρνησης κι εξαρτημένοι απ' τις προκαταλήψεις των νεκρών πια συστημάτων, έσπευσαν να οργανώσουν αντίσταση και να κινήσουν την πέννα τους σε στάση βολής ενάντια σε κείνους, που οραματίστηκαν την Ορθόδοξη Βαλκανική συνεργασία.

Ξεκόβοντας απ’ τα χαρακώματα της αντιπαράθεσης, βυθίζουμε τον προβληματισμό και τον οραματισμό σε άλλες παραμέτρους του προβλήματος.

Αν πραγματικά το Ορθόδοξο τόξο είναι ένα πιθανό ιστορικό σύνδρομο και μια δυνατότητα ελπίδας για τη βόρεια και δυτική Ευρώπη, ποιό θα μπορούσε να είναι το περιεχόμενο του μηνύματος και ποιά η φωτεινή δέσμη, που θα έφτανε να φωτίσει και να ζωογονήσει τις πιεσμένες καρδιές; Θα ήταν αρκετό να μεθοδεύσουμε μια διπλωματική περιχώρηση και μια καλλιέργεια της Ορθόδοξης συνείδησης; Ή θα έπρεπε να υπογραμμίσουμε το χρέος μιας αυθεντικής παρουσίας, που θα εμπνεύσει γόνιμους προβληματισμούς και θα βοηθήσει σε μια αναθεώρηση κι ανακατάταξη της ανθρώπινης προσωπικότητας στον ιστορικό χώρο;

* * *

Στην ελληνική Ορθοδοξία υπάρχουν σήμερα πολλοί, που οριοθετούν και περιορίζουν τη δυνατότητα αξιοποίησης και προσφοράς του ανατολικού Χριστιανισμού στη γνωστοποίηση του ιστορικού θησαυρού. Στην προβολή των Πατερικών μορφών. Στην ανάλυσι του στοχασμού των. Στη μεταγραφή των κειμένων τους στη διαλεκτική της σύγχρονης προβληματικής και της υπαρξιακής ανατοποθέτησης. Πιστεύουν, πως αν παρουσιάσουμε τον πλούτο θα δώσουμε κάποιο φως. Και πως θα ενισχύσουμε τη δική μας παρουσία στην Ευρώπη, αν υπογραμμίσουμε το γεγονός, ότι το φως αυτό καταύγασε για μια ολόκληρη χιλιετία τον ευρύτερο ελληνισμό.

Όλοι αυτοί αισθάνονται σαν φορείς και σαν αχθοφόροι της ανεκτίμητης, αλλά κι αναπαλλοτρίωτης κληρονομιάς. Της αποστολικής παράδοσης, της Θεολογίας των Πατέρων και της εμπειρίας των αγίων. Το άρμα, που έχει κινήσει απ’ την Αποστολική εποχή κι έχει φορτωθεί με τον ηρωϊσμό των μαρτύρων, τον καθαρό κι αυθεντικό λόγο των αγίων, τις Θεόπνευστες αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων, τον ιδρώτα και την ακάματη προσευχή των ασκητών της ερήμου έχει φτάσει στον αιώνα μας επιβλητικό κι αφυπνιστικό. Κι είναι φυσικό να προκαλεί τον σεβασμό, την αγάπη, το ενδιαφέρον. Το σύρουν, λοιπόν, με ευλάβεια κι ενθουσιασμό, το εκθέτουν με αίσθημα ευθύνης και το προβάλλουν σαν το θεμελιακό πνευματικό μετοχικό κεφάλαιο στην οικοδομή του εικοστού πρώτου αιώνα.

Κι είναι, πραγματικά, ο πλούτος ανεκτίμητος. Γιατί η Ορθόδοξη παράδοση δεν έχει συλλέξει και δεν έχει παραδώσει μονάχα κείμενα. Ό,τι έχει κληροδοτηθεί, είναι πνεύμα, είναι ζωή, είναι δυναμική εμπειρία του Σταυρού και της Ανάστασης. Είναι η Πεντηκοστή, που βιώθηκε απ’ τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα κι απ’ τις καθαρές ψυχές των αγίων. Η ισορροπία ανάμεσα στο γήινο και στο ουράνιο. Στο "νυν" και στο "επέκεινα". Η προσδοκία κι η δοκιμή της Βασιλείας του Θεού στην καθημερινότητα τούτου του κόσμου. Το κάθετο και το οριζόντιο άνοιγμα. Η αγάπη προς τον Θεό κι η μετουσίωση της αγάπης σε κοινωνία με τον συνάνθρωπο. Η καθολική θεώρηση του ανθρώπινου προσώπου, μέσα απ’ το γεγονός της ενανθρώπησης κι η αποκατάσταση της εικόνας της δημιουργίας, σαν τέλειο έργο της σοφίας και της αγάπης του Θεού.

Όλα αυτά υπάρχουν στο άρμα, που διατρέχει την ιστορία και φτάνει στην εποχή μας. Είναι η κληρονομιά των Πατέρων μας. Ο πνευματικός τους ιδρώτας και το αναφαίρετο απόκτημα. Και κανένας δεν μπορεί ν’ αρνηθεί, πως για τούτη την εποχή αποτελούν εισφορά ζωής. Μετάγγιση ζωτικού στοιχείου, ικανού να αναζωπυρώσει την αποσταμένη ελπίδα.

Και τούτο, γιατί η ιστορική κληρονομιά δεν αποτελεί νεκρό γράμμα. Πλάσματα λογοτεχνικής ευρεσιτεχνίας, που θαμπώνουν πρόσκαιρα κι ύστερα βυθίζονται στη λησμοσύνη. Είναι η αναμμένη λαμπάδα, που περνάει από χέρι σε χέρι και φτάνει στον σύγχρονο κληρονόμο.

* * *

Καθώς, όμως, εμείς, οι Βαλκάνιοι κληρονόμοι απλώνουμε τα χέρια για να δείξουμε τον θησαυρό στους βόρειους αδελφούς μας, καθώς οραματιζόμαστε να προσφέρουμε στοιχεία ζωτικά κι οδηγητικά στην ποτισμένη με ορθολογισμό Ευρώπη, το χρέος μας είναι να δείξουμε, πως η Ορθοδοξία δεν είναι απλώς κληρονομιά των Πατέρων μας, αλλά και δικό μας θησαύρισμα και προσωπικό μας βίωμα.

Οι Ευρωπαίοι συνοδοιπόροι μας στη Βαβυλώνα της εποχής μας θα πιάσουν στο χέρι τα κείμενα. Θα κυττάξουν, όμως, και το δικό μας πρόσωπο. Ή, μάλλον, θα ρίξουν ερευνητικές ματιές και στα κείμενα και στη σύγχρονη Ορθόδοξη πράξη, για να διαπιστώσουν, αν αυτό, που έρχεται από τα βάθη της ιστορίας, σαν αποστολική παράδοση ζωής, είναι απλώς απεικόνιση του παρελθόντος ή αποτελεί δυναμικό στοιχείο της σύγχρονης Ορθόδοξης παρουσίας.

Αν ανακαλύψουν ανακολουθία, θα θεωρήσουν την παρουσίαση σκάνδαλο. Θα θαυμάσουν ίσως τον ιστορικό πλούτο. Θα τον χαρακτηρίσουν, όμως, ανεφάρμοστο σε μια εποχή, που μέτρο κρίσης και σύγκρισης είναι η παραγωγή κι ο καταναλωτισμός.

Και τότε η προέλαση θα μείνει σχέδιο. Όραμα δίχως δυνατότητα υλοποίησης.

Τόξο, που φάνηκε στον ορίζοντα και σύντομα έσβησε.

* * *

Ένα λόγο θα ήθελα να πω στους Ορθόδοξους Έλληνες. Στ’ αδέλφια μου, που πιστεύουν στο Θεό και νοιώθουν καύχηση βαστάζοντας την Ορθόδοξη παράδοση.

Αδελφοί μου, οι Πατέρες μας δεν μας κληροδότησαν μονάχα τις δυνατές, τις ανεκτίμητες πνευματικές εμπειρίες τους. Μας κληροδότησαν και την ευθύνη. Το χρέος να κάνουμε σύγχρονη πραγματικότητα την Ορθόδοξη θεώρηση και τον Ορθόδοξο τρόπο ζωής. Να γευτούμε προσωπικά τη γλυκύτητα της μετοχής μας στο Σώμα της Εκκλησίας. Να κοινωνήσουμε στο ποτήριο της πνευματικής ευφροσύνης. Να ενσωματωθούμε οργανικά στην κοινωνία των αγίων.

Κι έτσι, δεμένοι μαζί τους, πλουτισμένοι με τα βιώματα τους, θα μπορέσουμε να μεταδώσουμε το μήνυμα από περιουσία ζωής. Να εμπιστευτούμε το δικό μας απόκτημα. Να κοινοποιήσουμε τα προσωπικά μας αισθήματα και τις εμπειρίες, που αποκτήσαμε μέσα στο κλίμα το ποτισμένο και το γονιμοποιημένο με τους χυμούς της Ορθοδοξίας.

Αν μιλάμε για την Ορθοδοξία μονάχα από περιουσία ιστορικής κληρονομιάς, την αλλοτριώνουμε. Την απογυμνώνουμε από τον δυναμισμό της. Την παρουσιάζουμε σαν στοιχείο μουσειακό, άξιο να μελετηθεί και να περιγραφεί σαν απολίθωμα ή σαν μόρφωμα μακρινών εποχών. Όχι σαν πλάσμα αίματος στην αναιμία της εποχής μας.

Η παρουσία της Ορθοδοξίας στο σύγχρονο ευρωπαϊκό Φόρουμ δεν είναι θέμα τεχνητής προβολής Ορθοδόξου όγκου. Είναι υπόθεση του κάθε προσώπου, ευθύνη της καθεμιάς ύπαρξης, που μεταφέρει όχι στις αποσκευές, αλλά στην καρδιά τη ζωντανή κληρονομιά.

Ο καθένας μας είναι το άρμα της Ορθοδοξίας. Και δίνει τις εξετάσεις του. Εκφράζει το "πιστεύω" του. Κάνει αισθητή την παρουσία του. Μια παρουσία, που, και μόνη αυτή, δίνει μήνυμα και ανοίγει ορίζοντες.

Οι λαμπαδιασμένες καρδιές θα μεταδώσουν φώς. Οι γεμάτες υπάρξεις θα προσφέρουν θησαυρό. Οι σταθεροί οδοιπόροι θα δείξουν δρόμο.

Έτσι μπορεί η Ορθοδοξία να περπατήσει στην Ευρώπη. Κι έτσι υπάρχει ελπίδα να απλωθεί στην Οικουμένη.