Τό ἄρθρο αὐτό δημοσιεύθηκε στό περιοδικό «Ἐλεύθερη Πληροφόρηση», φύλλο 134, 1-6-2004

Τό Μυστήριο
τῆς Συνειδήσεως τῆς Ἐκκλησίας

 

Ἐλευθερίου Χ. Οἰκονομάκου

Ὁ Χριστός, εἶναι πάντοτε παρών στήν Ἐκκλησία Του καί Τήν κατευθύνει “εἰς πᾶσαν τήν ἀλήθειαν” διά τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Πῶς, ὅμως, ἐκφράζεται ἡ ὑπερτέλεια αὐτή αὐθεντία μέσα στά ἀνθρώπινα πλαίσια τῆς ἱστορικῆς Ἐκκλησίας; Γράφει ἕνας σύγχρονος Ἄγγλος θεολόγος καί συγγραφέας, ὁ Ὀρθόδοξος Ἱερέας π. Ἀνδρέας Fillips: “Τό Ἅγιο Πνεῦμα, καί συνεπῶς ἡ αὐθεντία, ἀποφαίνεται διά τῆς Ἐκκλησίας, εἴτε μέσῳ ὅλου τοῦ σώματος τῶν πιστῶν Της, εἴτε ἄλλως, μέσῳ ἐκπροσώπων τῶν μελῶν Της. Οἱ Ἐκπρόσωποι μπορεῖ κάποτε νά εἶναι ἄτομα “τῷ πνεύματι ζέοντα”. Ἄλλοτε μπορεῖ νά εἶναι Ἐπίσκοποι, πού συναποτελοῦν Συνόδους. Ὡστόσο, τά ἄτομα τότε μόνο γίνονται Ἅγιοι, οἱ Σύνοδοι τότε μόνο γίνονται Σύνοδοι τῆς Ἐκκλησίας, καί οἱ Ἐπίσκοποι τότε μόνο γίνονται Ἅγιοι Πατέρες, ὅταν οἱ ἀποφάσεις τους ληφθοῦν καί γίνουν ἀποδεκτές ἀπ᾿ ὅλο τό σῶμα τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας” (ἰστοσελ. Orthodoxeng-land.co.uk, 27/2/2003).

Πῶς, ὅμως, μπορεῖ νά γίνει αἰσθητό καί νά καταγραφεῖ τό γνήσιο καί διαχρονικά ἀναλλοίωτο φρόνημα “ὅλου τοῦ σώματος τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας”; Εἶναι φανερό ὅτι ἐδῶ δέν ἔχουν θέση οἱ πρακτικές τοῦ κόσμου. Δημοψηφίσματα καί δημοσκοπήσεις. Ἡ ἀλήθεια δέν βασίζεται σέ πλειοψηφίες ἤ σέ τάσεις τῆς κοινῆς γνώμης. Μπορεῖ κανείς νά τήν ἀποδεχθεῖ ἤ νά τήν ἀπορρίψει, ὄχι, ὅμως, νά τήν στηρίξει. Μπορεῖ νά τήν κηρύξει ἤ νά τήν πολεμήσει, ὄχι, ὅμως, νά τήν διαμορφώσει. Ἐξ ἄλλου, δέν ὑπάρχουν κατάλογοι ἐχόντων “δικαίωμα ψήφου”. Ποιοί νομιμοποιοῦνται νά ἔχουν γνώμη; Ὁπωσδήποτε, δέν εἶναι παρόντες ὅλοι πάνω στή γῆ, σέ κάθε ἱστορική στιγμή. Μόνον ὁ Θεός τούς ξέρει, γιατί εἶναι “οἱ γεγραμμένοι ἐν τῷ βιβλίῳ τῆς ζωῆς τοῦ ἀρνίου” (Ἀποκ. κα΄ 27).

Ἡ αὐθεντία τῆς Ἐκκλησίας ἀνήκει στό χῶρο τοῦ “ὑπέρ ἔννοιαν”. Δέν μπορεῖ νά προσδιορισθεῖ μέ ὅρους νομικούς. Ἀκόμα καί οἱ νομοκανονικές ρυθμίσεις, πού ἔχουν θεσπισθεῖ, ἀποβλέπουν στό νά προφυλάξουν μᾶλλον τήν “ὑπέρ ἔννοιαν” ὑφή τῆς αὐθεντίας τῆς Ἐκκλησίας ἀπό κοσμικές ἐπιρροές, παρά νά τήν ὁρίσουν. Ἑρμηνεῖες τῆς Παραδόσεως καί “ἐντάλματα ἀνθρώπων”, πού θεμελιώνουν δῆθεν προνόμια αὐθεντίας σέ πρόσωπα ἤ θρόνους, εἶναι διδαχές νόθες, πού ταλανίζουν ἐπί μονίμου βάσεως τήν Ἐκκλησία.

Ἡ ἀπλανής αὐθεντία τῆς Ἐκκλησίας ἔχει παραδοθεῖ, ὡς παρακαταθήκη, στή μυστηριακή ἐκείνη πραγματικότητα, πού λέγεται “συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας”. Αὐτή εἶναι ὁ ἔσχατος κριτής. Ἡ μόνη ὑπερτελής “Σύνοδος”, πού κρίνει κατά τρόπο μυστικό καί ἀπροσδιόριστο ὅλες τίς ἄλλες καί, ἤ τίς ἀναδεικνύει ὡς γνήσιες καί “Οἰκουμενικές”, ἤ τίς ἀκυρώνει ὡς νόθες καί ληστρικές. Εἶναι ἡ λυδία λίθος, πού δοκιμάζει τό ἦθος καί τή διδαχή τῶν διδασκάλων καί, ἤ τούς καθιερώνει ὡς θεοφόρους Πατέρες, ἤ τούς ἀπορρίπτει ὡς πλανεμένους. Ἀργεῖ, ὅμως, νά ἀποφανθεῖ. Καί ὀδυνᾶται καί πληγώνεται γιά νά ἀποφανθεῖ. Τίς ἀποφάσεις της δέ δέν τίς ἀνακοινώνει στόν λαό κάποιος ἐκπρόσωπος τύπου. Τίς ὑπογράφει ἡ ἴδια μυστικά στήν καρδιά κάθε καλοπροαίρετου πιστοῦ μέ ἰδρῶτα καί αἶμα. Ἡ ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας εἶναι γεμάτη ἀπό περιπτώσεις, ὅπου ἡ “συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας” πέρασε ἀπό μακροχρόνιες καί ἐπώδυνες διαδικασίες, “διά πυρός καί σιδήρου”, προκειμένου νά ἐκφράσει τό γνήσιο φρόνημά Της.

***

Γιά νά πάρουμε ἕνα παράδειγμα, μιλᾶμε γιά θρίαμβο τῆς Ὀρθοδοξίας κατά τή Σύνοδο τῆς Νικαίας τοῦ 325 μ.Χ. Καί, ὅμως, μετά τή Σύνοδο αὐτή, ὁ ἀρειανισμός, παρά τήν καταδίκη του, κατέλαβε ὅλα τά ἡγετικά πόστα καί στήν Ἐκκλησία καί στήν Αὐτοκρατορία. Κατέκλυσε τά πάντα. Οἱ ἀποφάσεις τῆς Νικαίας ἀμφισβητήθηκαν. Πολλές δεκαετίες πέρασαν μέ διωγμούς, μαρτύρια καί αἷμα πολλῶν Ἁγίων Πατέρων, (Μέγας Ἀθανάσιος, Καπαδόκες Πατέρες, Ἱερός Χρυσόστομος, κ.ἄ.), μέχρι νά καθιερωθεῖ ἡ Σύνοδος αὐτή ὡς ἡ Πρώτη Οἰκουμενική Σύνοδος καί νά ἀπαλλαγεῖ ἡ Ἐκκλησία ἀπό τά ἠθικά καί δογματικά  ἀπόβλητα τῆς αἱρέσεως. Μέχρι νά ἐπουλώσει τά τραύματά Της. Γιατί, ὅπως συνήθως γίνεται, τή φαύλη ἡγεσία τήν εἶχε ἀκολουθήσει πλῆθος “εὐσεβῶν” κληρικῶν καί λαϊκῶν, ἀφιερωμένων ἤ μή, γιά λόγους “πειθαρχίας καί ὑπακοῆς στήν Ἐκκλησία”(!). Ἄς θυμηθοῦμε ὅτι τή νύχτα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ 379, κληρικοί, μοναχοί, μοναχές, στρατευμένος ὄχλος, ὅλοι τους ὄργανα τοῦ Ἐπισκόπου τῆς Πόλης Δημοφίλου, λιθοβόλησαν ὡς “ἀνεπιθύμητο” τόν Ἅγιο Γρηγόριο τό Θεολόγο ἐνῶ ἱερουργοῦσε στό ναό! (Στυλ. Παπαδόπουλος, “῾Ο Πληγωμένος Ἀετός”, Ἔκδ. Ἀποστολ. Διακονίας, 1998, σελ. 158-162).

***

Τό θέμα, πού μᾶς ἀπασχολεῖ, πραγματεύεται, μαζί μέ ἄλλα, ὁ Ἐπίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος (Ware) σέ διάλεξή του μέ τίτλο “Πόσο Χριστιανική εἶναι ἡ ἔννοια, τήν ὁποίαν ἔχουμε γιά τήν Αὐθεντία τῆς Ἐκκλησίας;”. Ἡ διάλεξη δόθηκε στά πλαίσια τοῦ Συνεδρίου Orientale Lumen V τοῦ Βατικανοῦ τόν Ἰούνιο τοῦ 2001. Κάποιες θέσεις τοῦ Ἐπισκόπου Καλλίστου ἐκθέτουμε στή συνέχεια.

“Τό Ἅγιο Πνεῦμα δέν δόθηκε μόνο σέ Πατριάρχες, Πάπες, Ἐπισκόπους, ἀλλά σ᾿ ὅλο τό λαό τοῦ Θεοῦ... Ὁ Χριστός λέγει (Ἰωάν. ιε΄ 15) ὅτι δέν μᾶς καλεῖ σκλάβους ἤ ὑπηρέτες, ἀλλά φίλους... Λέγοντας ὁ Χριστός ὅτι εἴμαστε φίλοι Του ἐννοεῖ ὅλους μας. Δέν περιορίζει τή φιλία Του μόνο στήν ἱεραρχία. Ἔτσι, ὅλη ἡ Ἐκκλησία εἶναι στήν πραγματικότητα μία κοινωνία φίλων. Στήν Ἐκκλησία δέν ὑπάρχει πόλωση μεταξύ ἀπόλυτων μοναρχῶν καί παθητικῶν ὑπηκόων. Αὐτό, πού ἔχουμε εἶναι ἀδελφότητα, συνυπευθυνότητα, κοινωνία. Πρό ἐτῶν ὁ Ὀρθόδοξος Πατριάρχης Ἀντιοχείας Ἰγνάτιος ἔκαμε μία βαρυσήμαντη δήλωση. Εἶπε: “Ἡ κοινωνία εἶναι ἡ ὕψιστη αὐθεντία στήν Ἐκκλησία”. Νομίζω ὅτι αὐτό ἐννοεῖ ὁ Χριστός ὅταν μᾶς καλεῖ φίλους. Μέσῳ Αὐτοῦ, ἀπολαμβάνουμε τήν κοινωνία μέ τόν Πατέρα. Δι᾿ Αὐτοῦ καί ἐν Αὐτῷ ἀπολαμβάνουμε τήν κοινωνία μεταξύ μας. Αὐτή  ἡ κοινωνία ἀποτελεῖ τήν ὕψιστη αὐθεντία στήν Ἐκκλησία, τήν αὐθεντία τῆς ἀμοιβαίας ἀγάπης...

“Ἡ ἱκανότητα διακρίσεως μεταξύ ἀλήθειας καί ψεύδους δέν ἀποτελεῖ μονοπώλιο κανενός ἱεράρχη, καμιᾶς τάξεως μέσα στήν Ἐκκλησία... Παρέχεται σέ ὅλους τούς βαπτισμένους, σέ ὅλο τό “βασίλειον ἱεράτευμα”. Ἐδῶ, στό μυστήριο τοῦ Χρίσματος, στήν προσωπική μας Πεντηκοστή, ἔχουμε τή βάση αὐτοῦ, πού εἶναι γνωστό ὡς sensus fidelium, γενική συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας. Δέν πρόκειται ἁπλῶς γιά κάποια διάχυτη αἴσθηση. Πρόκειται γιά μυστηριακή ἱκανότητα... Τό Ἅγιο Πνεῦμα δέν μιλᾶ μόνο διά τῆς ἱεραρχίας... ἀλλά καί μέσῳ ὅλου τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Κάποτε μπορεῖ λαϊκοί νά σώζουν τήν Ἐκκλησία ἀπό τήν αἵρεση, ὅταν Ἐπίσκοποι ξεστρατίζουν. Αὐτό τό θέτει ὡραῖα ὁ λατίνος Πατέρας (Ἐπίσκοπος) Παυλῖνος ὁ Νέλας:”Ἄς κρεμαστοῦμε ἀπό τά χείλη κάθε πιστοῦ, διότι τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ πνέει πάνω ἀπό τόν καθένα”. Ἀκοῦμε τόν κάθε πιστό..., πού μπορεῖ νά μήν εἶναι Πατριάρχης ἤ Πάπας, ἀλλά ἕνας λαϊκός. Τόν 7ο αἰώνα, (ὅταν ἡ αἵρεση τοῦ μονοθελητισμοῦ συντάραζε τήν Ἐκκλησία στό Βυζάντιο καί στή Δύση), ὁ ἅγιος Μάξιμος ἔμεινε σταθερός καί ἀνυποχώρητος. Ἐνῷ βρισκόταν στήν ἐξορία, ἀπεσταλμένοι τοῦ Αὐτοκράτορα πῆγαν καί τοῦ εἶπαν: “Εἶσαι μόνος. Ὁ Αὐτοκράτορας συμφωνεῖ (σ.σ. μέ τήν αἵρεση). Ὁ Πατριάρχης συμφωνεῖ. Ὁ Πάπας συμφωνεῖ. Εἶσαι ἐκτός Ἐκκλησίας”. “Ὄχι”, ἀπάντησε ὁ ἅγιος Μάξιμος, “σ᾿ αὐτήν τήν περίπτωση, ἐγώ εἶμαι ἡ Ἐκκλησία”. Ἔτσι, αὐτός, ὡς ἀπομονωμένος πιστός, ἔδωσε μαρτυρία, μαρτυρία πίστεως... Συχνά τό λαϊκό στοιχεῖο διορθώνει  Ἱεράρχες...

“Τό Ἅγιο Πνεῦμα κατέρχεται σέ ὅλους τούς βαπτισμένους. Ὁ Ἐπίσκοπος (σ.σ. καί κάθε φορέας ἱερωσύνης), ὅμως, ἔχει ἕνα εἰδικό charism veritatis, χάρισμα ἀληθείας,... νά διακηρύσσει καί νά διδάσκει τήν ἀλήθεια. Χάρισμα, πού ἀπονέμεται στούς Ἐπισκόπους κατά τό μυστήριο τῆς χειροτονίας. (Οἱ Ἐπίσκοποι καλοῦνται, κατά τό Α΄ Τιμ. β΄ 15), νά ὁρίζουν ὀρθῶς τό λόγο τῆς ἀληθείας. Ἐν τούτοις, ὅταν οἱ Ἐπίσκοποι διακηρύσσουν τήν ἀλήθεια, δέν μιλοῦν σέ ἀδαεῖς, ἀλλά σέ ἀνθρώπους, πού γνωρίζουν... Ὑπάρχει, κατ᾿ αὐτόν τόν τρόπο, μιά ἀμοιβαία σχέση μεταξύ Ἐπισκόπου καί ποιμνίου. Ὅταν ὁ πρῶτος Ὀρθόδοξος Ἐπίσκοπος, πού ὑπηρέτησε στή Βόρειο Ἀμερική χειροτονήθηκε στή Ρωσία τό 1840, ὁ Ἅγιος Ἰννοκέντιος Ἀλάσκας, εἶπε κατά τή χειροτονία του: “ὁ Ἐπίσκοπος εἶναι ταυτόχρονα διδάσκαλος καί μαθητής τοῦ ποιμνίου του”... Στήν Ἐκκλησία δέν ὑπάρχει μονόδρομη ἐξουσία. Ὑπάρχει ἀμοιβαιότητα, συνυπευθυνότητα, κοινωνία. Ἡ ἀλήθεια ξεδιπλώνεται μέσα ἀπό τήν κοινωνία Ἐπισκόπου καί λαοῦ. Ἡ κοινωνία εἶναι ἡ ὕψιστη αὐθεντία στήν Ἐκκλησία”.